شمارش آرا به طور کلی ساده است اما زمانی که بحث میلیون‌ها رای در میان باشد تبدیل به یک مشکل بزرگ می‌شود. فرایند رای گیری به صورت الکترونیکی تاریخ نسبتا طولانی در دنیای مدرن دارد. در ابتدای قرن بیستم دستگاه‌های شمارش رای به وجود آمدند که برگه‌های پانچ شده را می‌شمردند. در دهه 60 میلادی دستگاه‌ها از اسکنرهای مختلف برای شمارش آرا استفاده می‌کردند و در دهه 80 میلادی که استفاده کامپیوترها رایج شدند رای‌ها بدون نیاز به هیچ برگه رای قادر به جمع شدن بودند.
رای گیری الکترونیکی در ایران نیز به فرایندی اشاره می‌کند که در آن از کامپیوترها، تلفن‌های همراه برای اخذ و یا شمارش آرا استفاده می‌کند. در حال حاضر مدل‌های مختلفی از این نوع رای گیری در کشور‌های مختلف استفاده می‌شود. در این مطلب به انواع رای گیری الکترونیکی و سامانه رای گیری آنلاین و همچنین درباره شفافیت و امنیت آن‌ها به بحث می‌پردازیم.
شروط پایه یک انتخابات سالم در ماده 21ام اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد آمده است:
"اراده‌ی مردم می‌بایست اساس حاکمیت دولت باشد؛ چنین اراده‌ای می بایست در انتخاباتی حقیقی و ادواری اعمال گردد که مطابق حق رای عمومی باشد که حقی جهانی و برابر برای همه است. رای گیری از افراد می بایست به صورت مخفی یا به طریقه‌ای مشابه برگزار شود که آزادی رای را تأمین کند."
این ماده به چند مورد مهم در برگزاری انتخابات می‌پردازد: هر رای دهنده حق انداختن فقط یک رای به صندوق را دارد و مهم‌تر از همه یک انتخابات سالم می‌بایست نتایج دقیقی که نشان دهنده خواست مردم است، داشته باشد. صحت پروسه انتخابات نیز باید قابل نظارت باشد و بر آن نظارت شود تا اطمینان حاصل شود یک انتخابات قابل اعتماد است.
برای برگزاری انتخابات سالم و ایمن از طریق سامانه هوشمند رای شمار صفحه "مراحل برگزاری انتخابات آنلاین در سامانه رای شمار چگونه است؟" را بررسی کنید.
یک سیستم انتخابات می‌بایست واضح و شفاف باشد و در مقابل ادعای افراد مختلف پاسخ مناسب و صریحی ارائه دهد. این اطمینان به سیستم انتخاباتی بر این فرض استوار است که همه جنبه‌های روند انتخابات مستقیماً توسط کاندیداها، ناظران رسمی و خود مردم قابل مشاهده باشد. بنابراین، شفافیت یک موضوع کلیدی در برگزاری یک انتخابات سالم است. در انتخابات الکترونیکی و آنلاین نیز سیستم باید به طوری باشد که فرایند رای گیری آسان طراحی شده باشد، افراد رای ثبت شده خود را مشاهده کنند و امکان ثبت و پیگیری شکایات را داشته باشد.
طبیعت کامپیوترها آن است که محاسبات و تراکنش‌ها در سطح دیجیتالی انجام می‌شوند و در نتیجه برای ما غیرممکن است که ببینیم کامپیوتر دقیقا چه کار می‌کند اما آنچه مشخص و روشن است، رسید رای هر مشارکت کننده است که همه سیستم‌های رای گیری آنلاین نوین پس از ثبت رای آن را ارائه می‌دهند و این رسیدها خود سندی بر صحت انتخابات و درستی کار سیستم است.
این دستگاه‌ها که عموما از آن ها به عنوان نسل اول رای گیری الکترونیکی یاد می‌شود کامپیوترهای ساده هستند که در محل رای گیری مستقر می‌شوند. این دستگاه‌ها هیچ گونه احراز هویتی را انجام نمی‌دهند. پروسه رای گیری در خود کامپیوتر صورت می‌گیرد و تغییر خاصی با روش سنتی و کاغذی ندارد.
آرای اخذ شده در سیستم ذخیره شده و شمرده می‌شوند و به فرمت‌های مختلف قابل تبدیل هستند. دیگر پروسه مشابه در این دسته، استفاده از دستگاه‌های نوری (لیزری) برای شمردن رای‌ها است که افراد برگه رای را درون این دستگاه قرار داده و آرا در حافظه دستگاه ذخیره می‌شود.
نسل دوم دستگاه رای گیری الکترونیکی در اوایل هزاره سوم ظهور کردند. این دستگاه‌ها عموما وظیفه احراز هویت رای دهنده را بر عهده دارند. در برخی مدل‌ها برگه‌هایی پس از ثبت رای برای رای دهنده چاپ می‌شود و در صورت تایید به صندوق رای انداخته می‌شود. در دیگر مدل‌ها کامپیوترهای داخل محل رای گیری به یک سرور مرکزی وصل هستند و رای‌ها از داخل سیستم به سرور فرستاده می‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص امنیت و اعتماد در رای گیری آنلاین مطالعه مقاله "آیا سامانه‌های رای گیری قابل اعتماد هستند؟" پیشنهاد می‌شود.
نسل سوم سیستم‌های رای گیری، سیستم‌های تمام آنلاین هستند و تحت عنوان سیستم‌های رای گیری الکترونیکی هستند که الزام حضور در محل رای گیری را از میان برداشته اند. رای دهندگان می‌توانند از طریق هر دستگاه متصل به اینترنت در هر مکان و هر زمانی با استفاده از روش‌های احراز مختلف وارد محیط رای گیری شوند و رای خود را در سامانه ای ثبت کنند که تمام آرا در آن، در چند سرور برای جلوگیری از تقلب و دستکاری ذخیره می‌شود و در فرایند شمارش نیز تمام کپی‌های موجود در سرورها با یک دیگر مقایسه شده و تایید هر کدام در صورت جلسه نهایی قابل مشاهده است.
