نحوه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران.
انتخابات ریاست جمهوری در ایران.
شرایط کاندیدا چگونه باید باشد؟
انتخابات 8 تیر 1403.
شرایط رای دهندگان در ایران.
مراحل رأی‌دادن در ایران.
مرحله اول: مراجعۀ رأی‌دهندگان.
مرحله دوم: کنترل.
مرحله سوم: ثبت‌نام رای‌دهندگان.
مرحله چهارم: اخذ رأی.
مرحله پنجم: شمارش آراء و تکمیل صورت‌جلسه.
چه آرایی در انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران باطل شناخته میشود.
شکایت و نحوۀ رسیدگی.
ساز و کار تایید صلاحبت نامزد ها.
نحوه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران
انتخابات ریاست جمهوری در ایران
به انجام کار هایی که در جریان آن عموم مردم یک کشور به پای صندوق‌های رأی می‌آیند و یک نفر را به عنوان رئیس جمهور در کشور انتخاب می‌کنند انتخابات گفته میشود. این فرایند پس از انقلاب 1357 در ایران رسمی شد و هر چهار سال یکبار به انتخاب یک رئیس جمهور در کشور منجر میشود.
شرایط کاندیدا چگونه باید باشد؟
1 .از رجال سیاسی و مذهبی
- ایرانی‌الاصل
- تابعیت جمهوری اسلامی
- دارای حسن سابقه و امانت و تقوی
- مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی و مذهب رسمی
اعلام داوطلبی و رسیدگی به صلاحیت داوطلبان
ماده ۵۵ (اصلاحی ۱۷/ ۱/ ۱۳۷۲) - داوطلبان ریاست‌جمهوری یا نمایندگان تام‌الاختیار آن‌ها که کتباً معرفی شده باشند، باید ظرف پنج روز از تاریخ انتشار دستور شروع انتخابات به وزارت‌کشور مراجعه نموده و پرسش‌نامۀ اعلام داوطلبی را پس از دریافت و تکمیل، همراه با چهار برگ تصویر کلیۀ صفحات شناسنامه و دوازده قطعه عکس ۴×۶ از آخرین عکس خود را که در همان سال گرفته باشند، به وزارت‌کشور تسلیم و رسید دریافت دارند.
تبصره (الحاقی ۱۷/ ۱/ ۱۳۷۲) - هریک از داوطلبان ریاست‌جمهوری درصورت تمایل به انصراف از داوطلبی باید شخصاً و یا از طریق نمایندۀ تام‌الاختیار خود و به‌صورت کتبی انصراف خود را به وزارت‌کشور اعلام نمایند.
انتخابات 8 تیر 1403
۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳:
- در یک سانحه هوایی، بالگرد حامل سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور وقت ایران، و همراهانش در ورزقان، آذربایجان شرقی سقوط کرد.
- در این حادثه، آقای رئیسی و کلیه سرنشینان و خدمه هلیکوپتر جان خود را از دست دادند.
پس از حادثه:
- محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور، به عنوان سرپرست موقت ریاست جمهوری منصوب شد.
- طبق اصل ۱۳۱ قانون اساسی، پس از تأیید رهبر جمهوری اسلامی، مخبر وظایف و اختیارات رئیس جمهور را بر عهده گرفت.
- دوره ریاست جمهوری موقت مخبر ۵۰ روز تعیین شد و طبق قانون اساسی، پس از آن باید انتخابات ریاست جمهوری جدید برگزار شود.
برنامه ریزی برای انتخابات:
- در تاریخ ۳۱ اردیبهشت، محسن اسلامی، مدیرکل انتخابات وزارت کشور، اعلام کرد که برنامه زمان بندی انتخابات ریاست جمهوری نهایی شده است.
- طبق این برنامه، انتخابات در تاریخ ۸ تیر ۱۴۰۳ برگزار خواهد شد.
- ثبت نام داوطلبان از ۱۰ تا ۱۴ خرداد انجام می شود.
- شورای نگهبان وظیفه نظارت بر روند برگزاری انتخابات را بر عهده دارد.
۱۰ خرداد
آغاز فرایند انتخابات و تشکیل هیئت‌های اجرایی
۱۰ الی ۱۴ خرداد
ثبت نام داوطلبان
۱۵ الی ۲۱ خرداد
بررسی صلاحیت داوطلبان توسط شورای نگهبان
۲۲ خرداد
انتشار اسامی داوطلبان توسط وزارت کشور
۲۳ خرداد الی ۶ تی
تبلیغات نامزدها
۸ تیر
روز انتخابات و اخذ رای
۱۵ تیر
مرحله دوم انتخابات (در صورت لزوم)
بر طبق اصل ۱۳۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ، اخذ رأی در تمامی شعب داخل و خارج از کشور به مدت یک روز و در تاریخ هشتم تیرماه ۱۴۰۳ انجام میشود.
اعضای شعبۀ ثبت‌نام و اخذ رأی حداقل یک ساعت قبل از وقت مقرر در محل شعبه حاضر می‌شوند. ابتدا از بین خود نسبت‌به انتخاب یک نفر رئیس، یک نفر نایب‌رئیس و سه نفر منشی، اقدام و سپس صندوق اخذ رأی را در حضور نمایندۀ هیئت‌نظارت بر انتخابات و نمایندۀ فرماندار، باز و پس از حصول اطمینان از خالی‌بودن آن، لفاف و با مهر شعبۀ ثبت‌نام و اخذ رأی، لاک‌ومهر و مراتب را در صورتجلسۀ ثبت و اخذ رأی در ۵ نسخه، منعکس و کار ثبت‌نام و اخذ رأی را به‌شرح مراحل پنج‌گانۀ زیر آغاز می‌نمایند.
(الحاقی ۱۹/ ۲/ ۱۳۸۰) چنانچه صندوق‌های اخذ رأی به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شده باشند که نیازی به لفاف نداشته باشند، فقط محل یا محل‌های تعیین‌شده بر روی صندوق پس از بستن آن، در مراحل مختلف برنامۀ روز اخذ رأی و محل شکاف صندوق برای انداختن رأی در پایان برنامه، با مهر انتخابات لاک‌ومهر‌خواهد شد.
سامانه رأی‌گیری
ستاد انتخابات کشور برای برگزاری رأی‌گیری الکترونیک در چند حوزه از جمله کلان‌شهر تهران و بعضی دیگر کلان‌شهرها اعلام آمادگی کرده است اما این موضوع منوط به پذیرش از سوی شورای نگهبان است که هنوز تصمیم نهایی اتخاذ نشده است.
همچنین طبق قانون تا قبل از این امکان اخذ رای فقط با شناسنامه امکان‌پذیر بود که در ماده جدیدی که در قانون انتخابات ریاست‌جمهوری اخیراً تصویب شد، کارت ملی نیز به آن افزوده شده است.
شرایت رای دهندگان در ایران
1. دارای تابعیت جمهوری اسلامی
2. دارا بودن سن 18 سال تمام (19)
3. عدم جنون
مراحل رأی‌دادن در ایران
اولین مرحله _ مراجعۀ رأی‌دهندگان.
دوم- مرحلۀ کنترل.
سوم- مرحلۀ ثبت‌نام.
چهارم- مرحلۀ اخذ رأی.
پنجم- مرحلۀ تکمیل صورت‌جلسه.
مرحله اول: مراجعۀ رأی‌دهندگان
نکات مهم برای اعضای شعبه:
- محل اخذ رأی:
- تا حد امکان باید دارای درب ورودی و خروجی مجزا باشد.
- مأمورین انتظامی موظفند طبق دستور نمایندۀ فرماندار یا رئیس شعبه، از ازدحام در داخل محل اخذ رأی جلوگیری کنند تا اخذ رأی در کمال آرامش انجام پذیرد.
- حضور رأی‌دهندگان:
- رأی‌دهندگان با در دست داشتن شناسنامه در محل شعبه ثبت‌نام و اخذ رأی حضور می‌یابند.
- برای ثبت‌نام و دادن رأی وارد محوطۀ اخذ رأی می‌شوند.
اقدامات لازم:
- آماده‌سازی محل اخذ رأی:
- درب‌های ورودی و خروجی را مشخص باشد.
- محل از نظافت و تهویۀ مناسب برخوردار باشد .
- ملزومات لازم برای اخذ رأی، مانند تعرفه و صندوق رأی، را در جای مناسب قرار داشته باشد.
- استقرار عوامل اجرایی:
- نمایندۀ فرماندار یا رئیس شعبه در جایگاه خود مستقر میشود.
- اعضای شعبه در جایگاه‌های تعیین‌شده قرار می‌گیرند.
- مأمورین انتظامی در ورودی و خروجی و داخل محل شعبه مستقر می‌شوند.
- آغاز فرآیند اخذ رأی:
- با حضور نمایندۀ فرماندار یا رئیس شعبه و به رسمیت رساندن صورتجلسۀ انتخابات، فرآیند اخذ رأی آغاز میشود.
- به رأی‌دهندگان در خصوص چگونگی اخذ رأی و لازم تذکر داده میشود.
نکات تکمیلی:
- در صورت لزوم، باید از مترجم برای رأی‌دهندگانی که به زبان فارسی مسلط نیستند استفاده شود.
- افراد نابینا و کم‌بینا می‌توانند با کمک همراه خود رأی بدهند.
- رأی‌دهندگان می‌توانند در صورت تمایل، از اخذ رأی به صورت سیار استفاده کنند.
در صورت بروز هرگونه مشکل یا سوال، مراتب را به نمایندۀ فرماندار یا رئیس شعبه اطلاع دهید.
مرحله دوم: کنترل
کنترل در دو مرحله انجام میشود:
الف) کنترل شناسنامه:
- توسط: نمایندۀ فرماندار یا رئیس شعبه یا هریک از سه منشی شعبه
- موارد مورد بررسی:
- عدم مهر انتخابات ریاست جمهوری: شناسنامه نباید به مهر انتخابات ریاست جمهوری همان مرحله ممهور شده باشد.
- سن: دارنده شناسنامه باید حداقل ۱۶ سال سن داشته باشد.
- تطابق: شناسنامه باید متعلق به شخص مراجعه‌کننده باشد.
ب) کنترل انگشت:
- توسط: نمایندۀ فرماندار یا رئیس شعبه یا هریک از سه منشی
- موارد مورد بررسی:
- عدم وجود اثر جوهر: انگشت سبابۀ دست رأی‌دهنده نباید آلوده به رنگ جوهر استامپ باشد که احتمالاً نشانۀ دادن رأی است.
تبصره:
- در صورتی‌که شناسنامۀ مراجعه‌کننده، ممهور به مهر انتخابات جاری باشد و یا بر انگشت سبابۀ او اثر جوهر استامپ مشخص شده باشد، به دستور نمایندۀ فرماندار از رأی‌دادن وی جلوگیری به‌عمل می‌آید.
نکات مهم:
- در صورت وجود هرگونه مغایرت یا تردید در صحت شناسنامه یا هویت رأی‌دهنده، موضوع به نمایندۀ فرماندار یا رئیس شعبه برای تصمیم‌گیری نهایی ارجاع داده میشود.
- در صورت مشاهده هرگونه تخلف یا تقلب، مراتب باید فوراً به مراجع ذیصلاح گزارش شود.
هدف از این مرحله از فرآیند اخذ رأی، اطمینان از صحت هویت رأی‌دهندگان و جلوگیری از رأی‌گیری مجدد یا غیرقانونی است.
مرحله سوم: ثبت‌نام رای‌دهندگان
هدف: احراز هویت و ثبت مشخصات رای‌دهندگان واجد شرایط
مراحل:
- کنترل و احراز هویت:
- بررسی صحت شناسنامه و تطبیق آن با مشخصات فرد مراجعه کننده
- اطمینان از واجد شرایط بودن فرد برای رای دادن
- ثبت مشخصات:
- درج مشخصات سجلی رای‌دهنده از روی شناسنامه در برگ تعرفه
- دریافت اثر انگشت رای‌دهنده روی برگ تعرفه
- امضای برگ تعرفه توسط متصدی ثبت‌نام
- مهر و تحویل شناسنامه:
- مهر زدن شناسنامه رای‌دهنده با مهر انتخابات
- تحویل شناسنامه به رای‌دهنده
تبصره:
- در صورت برگزاری انتخابات به صورت دستی، فرم‌های جداگانه‌ای برای جمع‌آوری آمار و اطلاعات مربوط به رای‌دهندگان (مانند جنس، سن، تأهل) تهیه میشود.
- تکمیل این فرم‌ها توسط نماینده فرماندار/بخشدار یا یکی از اعضای شعبه انجام میشود.
- فرم‌های تکمیل شده بدون انداختن در صندوق رای، به بخشداری یا فرمانداری مربوطه تحویل داده میشود.
نکات مهم:
- دقت در احراز هویت و ثبت صحیح مشخصات رای‌دهندگان ضروری است.
- برگ تعرفه پس از ثبت مشخصات و اثر انگشت، به رای‌دهنده تحویل داده میشود.
- مهر انتخابات نشان‌دهنده ی اعتبار برگ تعرفه است.
مرحله چهارم: اخذ رأی
مراحل:
- دریافت و علامت‌گذاری برگ رأی:
- متصدی، برگ رأی را از تعرفۀ انتخاباتی جدا می‌کند و به رأی‌دهنده می‌دهد.
- رأی‌دهنده با علامت‌گذاری در مقابل نامزد مورد نظر، برگ رأی را داخل صندوق می‌اندازد.
- در صورت برگزاری انتخابات به صورت دستی، رأی‌دهنده باید نام نامزد را در برگ رأی بنویسد و سپس آن را تا کند و داخل صندوق بیندازد.
- تضمین رأی‌گیری آزاد و محرمانه:
- نمایندگان فرمانداری، اعضای شعبه و ناظران موظف به حفظ نظم و احترام به آزادی رأی‌دهندگان هستند.
- هیچ یک از افراد حاضر در شعبه حق تلقین یا اعمال نفوذ به نفع نامزد خاص را ندارند.
- در صورت نیاز به کمک، رأی‌دهنده می‌تواند از افراد مورد اعتماد خارج از شعبه یاری بگیرد.
- رسیدگی به تخلفات:
- ناظران و بازرسان در صورت مشاهده تخلف یا اعمال نفوذ، باید مراتب را به اعضای شعبه و نماینده فرمانداری گزارش دهند.
- متخلفان پس از تنظیم صورت‌جلسه، توسط مأمورین انتظامی به مقامات قضایی تحویل داده می‌شوند.
- کنترل ورود افراد مسلح:
- نماینده فرماندار یا رئیس شعبه موظف به ممانعت از ورود افراد مسلح به شعبه اخذ رأی است.
- مأمورین انتظامی در ورودی شعبه مستقر هستند و این امر را کنترل می‌کنند.
نکات مهم:
- رأی‌گیری باید در فضایی امن، آرام و بدون هرگونه فشار یا اجبار انجام شود.
- رأی‌دهندگان باید از حق انتخاب آزادانه خود بدون هیچگونه واهمه یا ترسی استفاده کنند.
- ناظران و مسئولان برگزاری انتخابات موظف به حفظ بی‌طرفی و اجرای دقیق قانون هستند.
قانون مرتبط:
- قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران
تبصره:
- این خلاصه صرفاً جهت اطلاع‌رسانی بوده و برای ارائه مشاوره حقوقی کافی نیست.
- در صورت نیاز به جزئیات بیشتر یا داشتن سوالات حقوقی، باید به قوانین و مقررات مربوطه یا به یک وکیل متخصص مراجعه کنید.
مرحله پنجم: شمارش آراء و تکمیل صورت‌جلسه
هدف: شمارش دقیق آراء و تنظیم صورت‌جلسه ی رسمی انتخابات
مراحل:
- مهر و لاک کردن صندوق‌ها:
- پس از پایان مهلت اخذ رای و اطمینان از عدم حضور رای‌دهنده دیگر، اعضای شعبه با حضور نماینده هیئت نظارت و نماینده فرماندار، درب صندوق‌های رای را مهر و لاک می‌کنند.
- انتقال صندوق‌ها به محل شمارش:
- صندوق‌های رای مهر و لاک شده به محل امنی در داخل شعبه یا مکانی که از قبل توسط فرمانداری تعیین شده است، منتقل می‌شوند.
- شکستن مهر و لاک صندوق‌ها:
- در حضور ناظران، مهر و لاک صندوق‌ها شکسته میشود.
- شمارش آراء:
- اعضای شعبه به همراه ناظران، آراء ماخوذه در صندوق‌ها را به تفکیک نامزدها شمارش می‌کنند.
- در حین شمارش، صورت‌جلسه‌ای تنظیم میشود که در آن تعداد آراء هر نامزد و همچنین آراء باطله قید میشود.
- تنظیم صورت‌جلسه نهایی:
- پس از اتمام شمارش آراء، صورت‌جلسه نهایی انتخابات با ذکر جزئیات، از جمله تعداد آراء هر نامزد، آراء باطله، و سایر مشاهدات، تنظیم و به امضای تمام اعضای شعبه، نماینده هیئت نظارت و نماینده فرماندار می‌رسد.
- ارسال صورت‌جلسه و اوراق به فرمانداری:
- صورت‌جلسه نهایی انتخابات به همراه اوراق مربوطه، در اسرع وقت به فرمانداری ارسال میشود.
نکات مهم:
- تمام مراحل شمارش آراء باید در حضور ناظران و با دقت و ظرافت کامل انجام شود.
- صورت‌جلسه نهایی انتخابات باید دقیق و بدون نقص تنظیم شود و به امضای تمام افراد ذیصلاح برسد.
- اوراق مربوط به انتخابات، از جمله تعرفه‌های باطله، باید به دقت حفظ و به فرمانداری ارسال شوند.
قوانین مرتبط:
- قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران
- آیین‌نامه اجرایی قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران
چه آرایی در انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران باطل شناخته میشود
-
- در ماده ۲۵ قانون انتخابات ریاست جمهوری آرای سفید، آرای غیر قابل خواندن و آرایی که از طریق خرید و فروش به دست آمده باشد، به عنوان رای باطل شناخته میشود.
- این آرا به تعداد آرای هیچ یک از کاندیدا‌ها اضافه نمی‌شود، اما به تعداد شرکت کنندگان در انتخابات افزوده می‌شوند. خرید و فروش رای جرم محسوب شده و در صورت اثبات از آرای آن نامزد کسر خواهد شد ولی بر اساس ماده ۲۵، از تعداد مجموع کل آرای بدست آمده، کسر نخواهد شد.
از جمله آرای غیرقابل شمارشی که باطل محسوب می شود، می‌توان به آرای کسانی که به سن قانونی رأی دادن نرسیده اشاره کرد و یا کسانی که با شناسنامه افراد فوت شده و یا اتباع خارجی رای داده باشند، با شناسنامه غیر معتبر یا جعلی رای داده باشند، با شناسنامه کسانی که حضور ندارند اخذ شده باشند، از طریق تهدید و تمظمیع به دست آمده باشند، روی ورقه غیر از برگ رأی نوشته شده باشند و... اشاره میشود.
و طبق قانون
ماده ۳۳- ارتکاب امور ذیل جرم محسوب میشود:
۱- خرید و فروش رأی.
۲- تقلب و تزویر در اوراق تعرفه یا برگ رأی یا صورت‌جلسات.
۳- تهدید یا تطمیع در امر انتخابات.
۴- رأی‌دادن با شناسنامۀ جعلی.
۵- رأی‌دادن با شناسنامۀ دیگری.
۶- رأی‌دادن بیش از یک بار.
۷- اخلال در امر انتخابات.
۸- کم و زیاد کردن آرا یا تعرفه‌ها.
۹- تقلب در رأی‌گیری و شمارش آرا.
۱۰- رأی‌گرفتن با شناسنامۀ کسی‌که حضور ندارد.
شکایت و نحوۀ رسیدگی
مطابق ماده ۷۸- اعلام نتایج رسیدگی به شکایات انتخابات ریاست‌جمهوری از طریق رسانه‌های گروهی از اختیارات شورای نگهبان است.
ماده ۷۹- شورای نگهبان ظرف یک هفته و درصورت ضرورت حداکثر ده روز پس از دریافت نتیجۀ انتخابات ریاست‌جمهوری، نظر قطعی خود را نسبت‌به انتخابات انجام‌شده به وزارت‌کشور، اعلام و وزارت‌کشور از طریق رسانه‌های گروهی نتیجۀ نهایی را به اطلاع مردم خواهد رساند.
ماده ۸۰- هیأت‌های اجرایی موظف‌اند از تاریخ اعلام نهایی صلاحیت داوطلبان تا دو روز پس از اعلام نتیجۀ اخذ رأی انتخابات، شکایات واصله را بپذیرند و ظرف ۲۴ ساعت در جلسه مشترک هیئت‌اجرایی و ناظرین شورای نگهبان در شهرستان مربوطه، به آن‌ها رسیدگی نمایند و نتیجه را صورت‌جلسه نموده و به وزارت‌کشور اعلام دارند.
تبصره ۱- کسانی‌که از نحوۀ برگزاری انتخابات شکایت داشته باشند، می‌توانند ظرف سه روز از تاریخ اخذ رأی، شکایت مستند خود را به ناظرین شورای نگهبان یا دبیرخانۀ این شورا نیز تسلیم دارند.
تبصره ۲- شکایاتی قابل‌رسیدگی خواهد بود که مشخصات شاکی یا شاکیان شامل نام، نام‌خانوادگی، شغل، نشانی کامل، شمارۀ تلفن (درصورت داشتن تلفن) و اصل امضای شاکی را داشته باشد.
تبصره ۳- درصورتی‌که شاکی بدون دلیل و مدرک و مغرضانه داوطلبان انتخاباتی را متهم نماید و عمل شاکی عنوان افترا داشته باشد، قابل تعقیب و پیگیری است.
تبصره ۴- طرح و بررسی شکایات در مورد افراد، محرمانه بوده و افشای آن ممنوع است.
تبصره ۵- بازرسان گزارشات خود را منحصراً به مراجع ذیصلاح قانونی ارسال می‌دارند.
ماده ۸۱- شکایاتی که در جریان انتخابات به هیئت‌اجرایی تسلیم میشود، مانع از ادامۀ کار انتخابات نبوده و در موعد رسیدگی به شکایات مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
ماده ۸۲- هیئت‌اجرایی پس از بررسی شکایات و گزارشات چنانچه تشخیص دهد که امور انتخابات در یک یا چند شعبه از جریان عادی خارج شده و صحیح انجام نگرفته است، با تأیید شورای نگهبان، انتخابات یک یا چند شعبۀ مزبور را باطل اعلام می‌نماید.
ماده ۸۳- وزیرکشور پس از وصول اعتبارنامه از شورای نگهبان، رئیس‌جمهور منتخب را به حضور رهبر یا شورای رهبری معرفی می‌نماید.
ساز و کار تأیید صلاحیت نامزدها
در جمهوری اسلامی ایران تعیین صلاحیت نامزد های انتخاباتی و نظارت برانتخابات بر عهده شورای نگهبان است که به این نوع نظارت، نظارت استصوابی گفته میشود. مطابق اصل ۱۱۷ قانون اساسی، برنده شدن یک کاندیدا در مرحله اول انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران نیازمند کسب اکثریت مطلق آرای شرکت‌کنندگان در انتخابات ریاست جمهوری است. یعنی برای پیروزی در دوره اول انتخابات، یک کاندیدا باید بیش از ۵۰ درصد آرای کسانی که در انتخابات مشارکت کرده اند را به دست آورد.
